Γιορτάζει σήμερα η Κυρά η Μερτιώτισσα τση μέσα μερίας τση χώρας τση Ζακύνθου. Η γιορτή που κλείνει το καλοκαίρι. Προσεισμικά βρισκόταν στην ιστορική εκκλησία των Αγίων Πάντων και δωρήθηκε από την οικογένεια Χρυσοπλεύρη. Μετά το 1953 τοποθετήθηκε προσωρινά στον Μόλο και σήμερα βρίσκεται στην Πισκοπή (Μητρόπολη). Γιορτάζει ένα παλιό όνομα της Ζακύνθου, η «Μερτούλα» που δυστυχώς χάνεται όπως και το όνομα «Μιλτιάδης» το οποίο είναι γνωστό ως «Μερτιάδης»… Γράφει ο κ. ΓΙΑΝΝΗΣ ΔΕΜΕΤΗΣ: “ΠΑΝΑΓΙΑ Η ΜΕΡΤΙΩΤΙΣΣΑ Ή ΜΥΡΤΙΔΙΩΤΙΣΣΑ ΤΟΥ ΧΡΥΣΟΠΛΕΥΡΗ. Την 24η Σεπτεμβρίου σύμφωνα με το καλεντάρι γιορτάζει η Παναγία η Μυρτιδιώτισσα. Όπως είναι γνωστό εικόνα της Παναγίας με την προσωνυμία Μυρτιδιώτισσα λατρεύεται στον Μητροπολιτικό Ναό του Αγίου Νικολάου των Ξένων. Ύστερα από επιδημία πανώλης το 1617, οι Σύνδικοι του νησιού προσέφυγαν στον χωροεπίσκοπο Λ. Βέργαμο για να ονοματίσει έναν Άγιο ώστε να ανοικοδομήσουν Ναό. ο χωροεπίσκοπος σύμφωνα και με την γνώμη του Προβλεπτή την 15η Δεκεμβρίου 1671 αποφάσισε όπως ανεγειρόμενος Ναός ονομαστεί “Άγιοι Πάντες, Άγγελοι και Αρχάγγελοι”. Αμέσως άρχισε η κατασκευή του Ναού και ορίστηκε κάθε χρόνο στην εορτή των Αγίων Πάντων να τελείται επίσημος Λιτανεία η οποία και το έτος 1808 απεικονίστηκε από τον Αγιογράφο Νικόλαο Καντούνη και υπήρχε μέχρι τους σεισμούς του 1953 κάτω από τον γυναικωνίτη του Ναού. “Η Λιτανεία” όπως μάς πληροφορεί ο Νίκος Κοριατόπουλος στο βιβλίο του “Απ’ όσα θυμούμαι” (Αθήνα 1999) στο χρονογράφημα των “Αγίων Πάντων” έφτανε μέχρι τους Αγίου Σαράντα. Και παρακάτω συνεχίζει: “Το επιβλητικό πανύψηλο καμπαναριό σημαίνει αδιάκοπα από την παραμονή το βράδυ, προς μέγιστον εκνευρισμό των ξένων που μένανε στο απέναντι ξενοδοχείο της Λουγκρέτσιας. Η “Λεωφόρος Όλγας” στολισμένη με σημαίες και κατάφωτη. Παστέλια, φριτούρες, φωτίες και Φιλαρμονική , στην ημερήσια διάταξη, το απόγευμα και το βράδυ, έως αργά της γιορτής”… Στον Ναό των Αγίων Πάντων δωρήθηκε η εικόνα της Θεοτόκου Μυρτιδιώτισσας Βρεφοκρατούσας από την οικογένεια Χρυσοπλεύρη. Ο Ντίνος Κονόμος στο βιβλίο του “Ιστορικές Εικόνες της Παναγίας στην Ζάκυνθο” (Αθήνα 1973) γράφει: “Αρχαία εικόνα της Θεοτόκου σωζόμενη αρχικά στην ιδιοκτησία του Ιερομονάχου Παλλάδιου Χρυσοπλεύρη, εγκαταστημένου στην Ζάκυνθο από τις αρχές του δεκάτου έκτου αιώνα. Η εικόνα τούτη διατηρήθηκε στην οικογένεια Χρυσοπλεύρη επί αιώνες και είχε μεγάλη φήμη ως θαυματουργή. Όπως είναι γνωστό, η οικογένεια Χρυσοπλεύρη απέκτησε τον τίτλο του κόμητος επί Βενετοκρατίας και είχε μία περίφημη έπαυλη στο προάστιο Ακρωτήρι, γνωστή με την επωνυμία “Πιριπιμπή”. Σήμερα η οικογένεια αυτή έχει εκλείψει από την Ζάκυνθο. Η εικόνα της Θεοτόκου δωρήθηκε από τους τελευταίους απογόνους της οικογένειας Χρυσοπλεύρη στον ιστορικό Ναό των Αγίων Πάντων της πόλεως. Η εικόνα τούτη στηριζόταν σε ξυλόγλυπτη και χρυσωμένη καθέδρα και είχε μίαν εξαίρετη αργυρόγλυπτη επένδυση , εκτός των προσώπων του Θείου βρέφους και της Θεοτόκου, έργο του Γεωργίου Διαμάντη Μπάφα. Πάνω στην αργυρόγλυπτη επένδυση οι επιγραφές: “Η Θεοτόκος καλουμένη Μυρτιδιώτισσα”. “Ανναλώμασι της Αικατερίνης {Χρυσοπλεύρενας και συνεργίας Γαβριήλου Μακρή}, δια χειρός Γεωργίου Διαμάντη Μπάφα Καλαρ -|ρυτιότου 1816 Ιουνίου 3». Στο κάτω μέρος του αργυρόγλυπτου πλαισίου της εικόνας άλλη επιγραφή: «Μνήσθητι Κύριε του δούλου σου Βαπτιστού Χρυσοπλεύρου Αικατερίνης και Ιωάννου. αωιε΄. εν μηνί Ιουνίω ια΄.». Επίσης στο πίσω μέρος της εικόνας υπήρχε η σύνθεση της Μυρτιδιώτισσας, που θεράπευε τον παραλυτικό στα Κύθηρα, ελαιογραφία αγνώστου, με την χρονολογία 1914 και το τροπάρι: «Θαυμαστώς θεραπευθείς ευγνωμόνως σοι βοώ, Μυρτιδιώτισσα σεμνή, χαίρε Δέσποινα αγνή». Ο πίνακας αυτός ήταν αφιέρωμα του ιερωμένου Νικολάου Αβούρη. Δυστυχώς ο Ναός των Αγίων Πάντων, μαζί με την αρχαία Βυζαντινή εικόνα της Κυρίας Μερτιδιώτισσας ή Μυρτιδιώτισσας, έγιναν στάχτη και καπνός στην σεισμοπυρκαϊά του Αυγούστου 1953». Στάχτη λοιπόν ο ναός. Τίποτε δεν έμεινε να μας τον θυμίζει… Αυτά μέχρι τους σεισμούς του 1953. Τι έγινε όμως από εκεί και πέρα; Δυστυχώς ο Ναός έγινε βορά στις μπουλντόζες, που ισοπέδωσαν και κατέφαγαν τόσα και τόσα αμύθητης αξίας στολίδια της πάλαι ποτέ παραμυθένιας πολιτείας. Το οικόπεδο του Ναού έγινε το σημερινό πλάτωμα, όπου τοποθετήθηκαν το μνημείο με τα οστά των Εφέδρων και Μονίμων Αξιωματικών, και η αναθηματική στήλη με τα ονόματά τους, που χάθηκαν ηρωικά στις 21 Ιανουαρίου 1943, όταν όμηροι στο δρόμο προς την εξορία τορπιλίστηκε το πλοίο, που τους μετέφερε στην Ιταλία. Από τα αποκαΐδια του ναού ανασύρθηκε και περισυλλέγη από τον εφημέριο του Ναού ιερέα Σπυρίδωνα Νέγκα το ασημένιο πουκάμισο και η στέψη της εικόνας της Μυρτιδιώτισσας και φυλάχτηκαν στο Ιερό του Αγίου Νικολάου του Μώλου, που εκτελούσε χρέη Μητροπολιτικού Ναού. Στις 23 Σεπτεμβρίου 1962 θεμελιώνεται ο Μητροπολιτικός Ναός. Στις 20 Αυγούστου 1967, επί Μητροπολίτου Αποστόλου, πραγματοποιούνται τα εγκαίνια του Ναού, που είναι αφιερωμένος στον Άγιο Νικόλαο, Αρχιεπίσκοπο Μύρων της Λυκίας τον Θαυματουργό (Των Ξένων) και στο Γενέσιο του Προφήτου Προδρόμου και Βαπτιστού Ιωάννου. Συνιερούργησαν στην τελετή ο Σεβασμιότατος Μητροπολίτης Αργολίδος κ.κ. Χρυσόστομος και ο Αρχιμανδρίτης Αλέξιος Ξένος, εφημέριος του ναού, ο Ιερέας Σπυρίδων Νέγκας επίσης εφημέριος, ο Ιερέας Σωτήριος Μόρφης και ο Ιεροδιάκονος Νικήτας Μάργαρης. Επίτροποι του Ναού ήτανε τότε οι: Σπυρίδων Δρογγίτης, Πέτρος Ιθακήσιος, Παύλος Λεονταρίτης και Γεώργιος Φουρτούνης. Μετά από τα εγκαίνια αποφασίζεται και στέλνεται στην Αθήνα στο εργαστήριο των αδελφών Σκιαδόπουλου (Ζακυνθινής καταγωγής), το πουκάμισο και η στέψη της εικόνας, όπου αποκαταστάθηκαν και προσαρμόστηκαν σε μια ξύλινη κατασκευή και στη συνέχεια ανατέθηκε στο ζωγράφο Χρήστο Ρουσέα να ζωγραφίσει τα πρόσωπα της Παναγίας και του Χριστού. Στην πίσω πλευρά της εικόνας έχει τοποθετηθεί προστατευτικό κάλυμμα από κόντρα πλακέ, με ελεύθερη, διαφορετική από την αρχική σύνθεση, απεικόνιση, έργο: «Χειρ Κ. Ν. Μαλλιά 1982» και φέρει την επιγραφή «Δέησις Γεωργίου Φουρτούνη και Σκοπιώτη Επισκοπόπουλου, εις μνήμην των γονέων τους, 1982». Τύχη λοιπόν αγαθή βοήθησε να διασωθούν τα Λείψανα του πουκάμισου και της στέψης της εικόνας και να δοθεί η δυνατότητα να έχουμε σήμερα τη νέα εικόνα της Παναγίας, που όμως δεν διαφέρει από την παλιά, τη Βυζαντινή εικόνα της Μυρτιδιώτισσας και που έχει γίνει μέσο λατρείας και παρηγοριάς για αμέτρητους πιστούς, που ταπεινά ζητούμε τη μεσιτεία της στην επίλυση των παντοίων προβλημάτων που μας βασανίζουν. Πηγή: Εφημερίδα ¨ΗΜΕΡΑ ΤΣΗ ΖΑΚΥΘΟΣ”.
